مقدمه
تک تک سالهای دوره تحصیل فرزندانمان، فقط برای درسخواندن نیست؛ بلکه دورهای است که کودک؛ هویت، اعتمادبهنفس و تصویر ذهنیاش را از «منِ توانمند یا منِ ناتوان» میسازد. زمانی که دانشآموز نسبت به مدرسه بیانگیزه است، تکالیف را با بیحوصلگی انجام میدهد یا در برابر خواستههای والدین و معلم لجبازی میکند، معمولاً مسئله فقط «درس» نیست؛ این رفتار، نشانهای از یک نیاز عاطفی یا روانی برآوردهنشده است.
تعریف رفتارهای کمانگیزگی و لجبازی
کودک کمانگیزه یا لجباز معمولاً در ظاهر «درسنخوان» و «بیمیل» بهنظر میرسد. کمانگیزگی بیشتر به دلیل نبود جذابیت یا تجربههای شکست شکل میگیرد، در حالی که لجبازی اغلب واکنش کودک به کنترل بیرونی، مقایسه، یا محدود شدن در تصمیمگیری است. این رفتارها اگر سریع و درست مدیریت نشوند، به یک الگوی پایدار در شخصیت و عادتهای تحصیلی کودک تبدیل میشوند.
- کودک کمانگیزه انرژی شروع کارهای مدرسه را ندارد، بهسرعت خسته میشود و اهداف تحصیلی برایش جذابیتی ایجاد نمیکند.
- کودک لجباز در برابر درخواستهای منطقی مقاومت میکند تا احساس استقلال و کنترل بیشتری داشته باشد.
- کودک بیحوصله تمرکز ناپایدار دارد و با کوچکترین فشار، از کار فاصله میگیرد.
علل اصلی این سبک رفتاری
رفتار کودک معمولاً بدون ریشه نیست. مهمترین دلایل عبارتاند از:
- فشار مقایسه با دیگران که منجر به حس ناکافی بودن و فرار از تلاش میشود.
- کمالگرایی پنهان در کودک باعث ترس از شکست و شروع نکردن خواهد شد.
- کمبود توجه عاطفی از سوی والدین یا معلم سبب بروز رفتار منفی برای جلب توجه میشود.
- روشهای تربیتی دستوری باعث مقاومت برای بهدست آوردن حس کنترل هستند.
- ضعف مهارت تمرکز و برنامهریزی به صورت بیحوصلگی هنگام انجام تکالیف خودش را نشان میدهد.
اشتباهات رایج والدین
بسیاری از والدین با نیت خیر، رفتارهایی انجام میدهند که ناخواسته باعث تشدید لجبازی و بیانگیزگی کودک میشود. مقایسه کردن با دیگران، سرزنش و تهدید برای انجام تکالیف، یا کنترل بیشازحد، کودک را وارد حالت مقاومت و دفاع میکند. همچنین والدینی که تنها نتیجه را میبینند و تلاش را نمیبینند، ناخواسته حس ناتوانی و ناکافی بودن را در ذهن فرزندشان تقویت میکنند. در چنین شرایطی کودک بهجای همکاری، برای حفظ عزتنفس و استقلال خود به لجبازی، فرار از درس یا بیحوصلگی پناه میبرد و چرخه رفتارهای منفی ادامه پیدا میکند.
راهکارهای عملی برای والدین
۱) گفتوگوی همدلانه روزانه ( حداقل ۵ دقیقه به صورت مستمر)
بهجای گزارشگیری از درس، ابتدا درباره احساسش نسبت به مدرسه حرف بزنید.
۲) قانون انتخاب
به کودک حق انتخاب دهید (مثلاً: «الان تکالیف فارسی را انجام بدهیم یا ۲۰ دقیقه دیگر؟»)
۳) تقسیم تکالیف به واحدهای کوچک
بهجای ۶۰ دقیقه درس خواندن مستمر، ۱۵ دقیقه تمرکز + ۵ دقیقه استراحت نیز ما بین تکالیف قرار دهید.
۴) تمرکز بر تلاش، نه نتیجه
تحسین کنید: « ۲۰ دقیقه بدون حواسپرتی تلاش کردی، آفرین!» توجه و تحسین نکات مثبت باعث افزایش انگیزه در کودک خواهدشد.
۵) کاهش مقایسه و حذف برچسبها
کلمات «بیحوصله»، «لجباز» یا «تنبل» رفتار را بدتر میکنند و به هیچ وجه کودکتان رو از هیچ لحاظی با دیگر کودکان مقایسه نکنید.
۶) ساخت روتین ثابت در خانه
زمان خواب، درس، بازی و موبایل باید قابل برنامهریزی و مدیریت باشد.
۷) شناخت سبک یادگیری
بصری، شنیداری یا عملگرا بودن کودک را پیدا کنید و روش مطالعه را مطابق آن تنظیم کنید تا بازدهی مطالعه بیشتر شود.
اهمیت کنترل این رفتار و تاثیر بر آینده کودک
اگر این الگوها در کودکی اصلاح نشود، در نوجوانی و بزرگسالی به شکلهای خطرناکتری ادامه پیدا میکند:
- کاهش اعتمادبهنفس و عزتنفس
- پرهیز از مسئولیتپذیری
- رها کردن کارها در میانه راه
- افت شدید انگیزه و هدفگذاری
- مشکلات شغلی و اجتماعی
فراموش نکنید کودک امروز، همان بزرگسال فرداست. مدیریت صحیح این رفتار، سرمایهگذاری مستقیم روی آینده تحصیلی، شغلی، شخصیتی و اجتماعی اوست.
جمعبندی
لجبازی و کاهش انگیزه در کودک، نشانهای از نیازهای عاطفی و روانی نادیدهمانده است، نه یک نقص شخصیتی. والدین با درک ریشه رفتار، گفتوگوی هدفمند و ایجاد سبک تربیتی آرام اما منسجم، میتوانند این چرخه را اصلاح کنند. مداخله بهموقع، از شکلگیری الگوهای رفتاری نادرست در آینده پیشگیری کرده و مسیر رشد تحصیلی و شخصیتی کودک را هموار میسازد.
